لاكان در سمینارهایش بیان می كند كه همواره هسته ای از امر واقع وجود دارد كه از نمادسازی می گریزد و همه بازنمایی ها ، تصاویر و دلالت ها صرفا تلاشی برای پر كردن این شكاف هستند. لاكان این عنصر واپس زده را بازنمود یا " چیز " - Das Ding- می نامد. " چیز " ابژه ای گمشده است و هیچ جا آشكار نمی شود و جالب این كه از همان اول جایی نبوده كه بعدا گم شود. " چیز " ابژه - علت میل است و به شكلی بازگشتی یا Retroactive ساخته می شود. لاكان در سال ١٩۶۴ مفهوم " چیز " را با " ابژه كوچك a " - یا ابژه پتی آ - تعویض كرد. " چیز " در واقع " نه - چیز " است و تنها به وسیله میل سوژه است كه ساخته می شود و به چیزی بدل می شود. این میل به پر كردن خلاء یا حفره موجود در دل سوبژكتیویته و امر نمادین است كه چیز را خلق می كند.

لاكان در ادامه مفهوم دیگری را به نام " فانتزی ناخودآگاه " بیان می كند. در حقیقت امیال ناخوداگاه در بستر فانتزی تجلی می یابند. فانتزی صحنه ای خیالی است كه در آن سوژه قهرمان داستان است. فانتزی نه ابژه میل كه زمینه آن است. به قول اسلاوی ژیژك : " فضای فانتزی به صورت سطحی خالی یا پرده ، برای نمایش امیال عمل می كند. " یا به بیان سینمایی : فانتزی میزانسن میل است. لذت فانتزی ها نه ناشی از دست یابی به ابژه آن ، بلكه حاصل به روی صحنه آوردن میل است. در ادامه و در اواخر دهه ۶٠ و تمام دهه ٧٠ لاكان به بیان رابطه فانتزی با ابژه پتی آ می پردازد. ابژه پتی آ ، بیانگر فقدان در دیگری بزرگ است. لاكان میل را عبارت از میل به چیزی كه گمشده است ، تعریف می كند. با گسست رابطه نیاز - منبع نیاز بین كودك و مادر ، شكافی میان میل كودك و میل مادر به وجود می آید. این شكاف یا حفره حركت میل و ظهور ابژه پتی آ را موجب می شود. سوژه با كمك فانتزی تلاش می كند توهم وحدت خود را با دیگری بزرگ حفظ كند و بر چندپارگی خود سرپوش گذارد. نكته كلیدی اینجاست كه ابژه پتی آ ابژه ای نیست كه آن را گم كرده باشیم ، زیرا در این صورت می توانستیم بیابیمش و میل خود را ارضاء كنیم. بلكه ابژه پتی آ ، احساس مداوم سوژه است مبنی بر این كه چیزی از زندگی ما كم شده یا فاقدش هستیم. ما همواره به دنبال ارضاء ، دانش ، ثروت ، عشق یا ... هستیم و حتی اگر آن ها را به دست آوریم باز چیز دیگری هست كه میل آن را داشته باشیم. امر واقع لاكانی حفره یا مغاكی در هسته وجودی ماست كه مدام به دنبال پر كردنش هستیم. ابژه پتی آ ساز و كار پوشاندن موقتی این فقدان است.

مثالی درباره فرایند ازدواج می تواند در توضیح این مفهوم پیچیده لاكانی مفید باشد. وقتی انسانی عاشق می شود با آرمانی كردن معشوق فكر می كند در كنار او احساس غیر قابل وصفی دارد . این همان جنبه خیالی عاشق بودن است. زوج شدن و احساس پیوند با دیگری در ساحت امر نمادین جای می گیرد. مساله سومی هم هست. معشوق ممكن است كه زیبا ، با هوش ، مهربان و ... باشد ، اما آنچه كه او را از دیگر كسانی كه ممكن است همین صفات را داشته باشند اما مورد عشق ورزی قرار نگیرند جدا می كند ، چیزی مازاد است كه نمی توان آن را با زبان بیان كرد و به همان دلیل است كه ابژه عشق ورزیدن قرار می گیرد. این مازاد همان ابژه پتی آ یا ابژه - علت میل است. ابژه پتی آ ، حفره یا شكافی است كه امر نمادین به گرد آن شكل می گیرد و نیز آن چیزی است كه فقدان را پنهان می كند. در اصطلاح لاكانی ، فانتزی رابطه ناممكن سوژه با ابژه پتی آ را تعریف می كند.

سمینارهای دهه ١٩٧٠ لاكان سراسر به بیان امر واقع و امكان ناپذیری مواجهه با آن می پردازد و از اینجا مفهوم دیگری به نام " ژوئی سانس " را تعریف می كند. فروید در مطالعات بالینی اش دریافته بود كه بسیاری از بیماران به شكلی وسواسی تجربه دردناك یا تروماتیك خود را تكرار می كنند كه این عمل در تعارض با ارجحیت اصل لذت قرار می گیرد. فروید این امر را " رانه مرگ " - Death Drive- نامید و هدف اصلی زندگی را یافتن مسیری درست برای این رانه نامید. این امر به وسیله لاكان اینگونه اصلاح شد كه ما نه به سوی  مرگ بلكه به موجب مرگ به حركت در می آییم. فقدان است كه زندگی را از طریق میل پیش می برد. ما در ارضای امیال همواره احساس می كنیم كه چیز بیشتری وجود دارد ، چیزی كه از دست داده ایم. این چیز بیشتر كه ما را فراتر از لذت ناچیزی كه تجربه می كنیم ارضاء می كند همان " ژوئی سانس " است. ما نمی دانیم ژوئی سانس (كیف ) چیست اما می دانیم كه وجود دارد و " آن جا " است ، چرا كه همواره در وضعیتی ارضاء نشده هستیم. علاوه بر آن با فرض این كه چیزی آن جا هست و ما فاقدش هستیم ، عموما آن را به دیگری بزرگ نسبت می دهیم. گمان می كنیم دیگری بزرگ سطحی از لذت را تجربه  می كند كه فراتر از تجربه شخصی ماست. اساس ایدئولوژی یهود ستیزانه حزب نازی در همین امر بود كه یهودی (به مثابه دیگری بزرگ ) ، ژوئی سانس یا لذت ما را دزدیده است.

منابع :

ژاك لاكان - شون هومر - نشر ققنوس

مكتب لكان - روانكاوی در قرن بیستم - دكتر میترا كدیور - نشر اطلاعات

منابع برای مطالعه بیشتر :

فصلنامه ارغنون - روانكاوی ١و ٢

مبانی روان كاوی ، فروید - لاكان / كرامت توللی - نشر نی

واژگان لاكان - نشر نی