" اللغة الترکیة فی ایران"

^{اقرار نامه ای از احمد کسروی !}

   ^{در مورد باطل بودن نظریه "زبان آذری"مورد ادعای خودش در مجله عرب زبان "العرفان"}          

  ^{ترجمه از عربی: مرحوم پروفسور محمدعلی شهابی شجاعی}                                     

     ^{بندهاى زیر از مقاله ی تاریخنگار برجسته، احمد کسروى-یکى از ترک گریزان و آذربایجان ستیزان مشهور ایرانی که خود آذربایجانى بوده و ملیت ترک داشته است.- انتخاب شده است [1].هر چند آثار این محقق آماتور و بی باک در عرصه هاى مختلف علمى مانند زبانشناسى٫ ریشه شناسى٫ تبارشناسى و … به طور کلى چندان داراى ارزش علمى و قابل اعتناء شمرده نمی شوند، ولی او در ثبت رویدادهاى دوران خود مانند انقلاب مشروطه و تصویرنگارى اجتماعاتى که شخصا شاهد آن بوده است بسیار موفق عمل نموده است. مقاله ای که اینجا آورده میشود، یکى از تصویرنمائیهاى کسروى در باره ترکیب جمعیتى ایران است که در آن بدرستى ترکیب جمعیتى مردم ایران در آغاز قرن بیستم را ثبت میکند. هر چند مانند تمام پژوهش هاى تحقیقى کسروى در این نوشته نیز تناقض گویی،ضعف استدلال، آشفتگى در تعاریف و طبقه بندى ها و کاستیهاى دیگر بسیارى وجود دارند (که من در باره برخى از آنها در پاورقیها توضیحات مختصرى داده ام)، در مجموع این نوشته هم به عنوان بررسی ای که به اکثریت بودن ترکهاى ایران در آغاز قرن بیستم اشاره مى نماید و هم به جهت آشنائى با روى دیگر و ناشناخته کسروى، یعنى فردى علاقه مند و دلبسته به زبان مادریش، نوشته اى در خور دقت میباشد.}   

                                      ^{اللغة الترکیة فی ایران*}

                                           ^{احمد کسروی} 

اوخومادان اؤنجه:

بو یازی بیتمیش بیر مقاله کیمی یوخ، گؤستریشلرنن بیتیشیب و بوتونلشن بیر اؤنری کیمی سونولور. بوردا اورتایا سورولن بحثلر هم گونئی ملی حرکتینده ایش بیرلیگینی ساغلییان بیر نسنه  و همی ده راسیزمین گوجلو دیل اریتمه سیاست‌لری قارشیسیندا، دیلیمیزی قورویوب و گلیشدیرن نه­‌دن کیمی اورتایا سورولوب، بو اوزدن بو مقاله نین بوتونلشمه سی و بوتونلشدیردیکدن سورا اونون چئوره سینده ایش بیرلیگی آپارماق اوچون، گونئی آذربایجانین بوتون تشکیلاتلار، یازیچی، شاعیر، دیلچی و هونر اهلینی یاردیما چاغیریرام.

عربجه “حتی” سؤزونون دیلیمیزده قارشیلیغی “بئله” سؤزودورمو، یوخسا “بیله”؟

بیلدییینیز کیمی بو سؤزجویون قوللانیم تئزلییی [فرکانسی] دیلده چوخدور. منجه اونون قونومونو معینلشدیرمک آردیجیل تکرارلانان بیر سورونو چؤزه بیلر. اؤنری [پیشنهاد]:

عربجه “حتی” سؤزونون قارشیلیغی اولاراق “بیله” سؤزونو ایشله‌دک.
ــ یاشار سوال بیله وئرمه‌دن خارابایا گیردی. (یاشار حتتا سوال وئرمه‌دن خارابایا گیردی.)

“بو کیمی، بو جور، بونا بنزه‌ر، بو تَهَر” دوغما سؤزلرین قارشیلیغی  اولاراق ایسه “بئله” سؤزونو ایشله‌دک.
ــ من بئله آغلاغان اوشاق گؤرمه‌میشم.
 
“بیله” سؤزو آذربایجان تورکجه‌سی‌نین أدبی دیلینده گئتمیر. داها چوخ بو سؤزون تکراریندان یارانان بیله‌‌بیله سؤزو ظرف اولاراق “بیله‌رک، ایسته‌‌یه‌رک/دانسته، آگاهانه” آنلامیندا ایشله‌نیر. ایستانبول تورکجه‌سینده بو سؤز باغلاییجی اولاراق ایشله‌نیر و آیری آیری آنلام‌لار داشیییر:
ــ دا، ده و داها: بیر داملاسی بیله دنیز حاققیندا علمی بیر فیکیر وئرمه‌یه یئتر. ر.هـ. کارای (ت.د.س.) 
ــ حتی، اوسته‌لیک: قونوشمادیلار بیله.

بئله سؤزو آذربایجان تورکجه‌سینده  چئشیدلی آنلام‌لاردا گئدیر. اونلارین بعضیسینه قیساجا توخونوروق: 
ـ بونون کیمی، بو تهر ، بو سایاق، بونا بنزه‌ر: من بئله کوبود آدام گؤرمه‌میشم.
ــ بو بویدا، بو یئکه‌لیکده، بو درجه‌ده: بئله آدامی ییخماق اولماز. بئله بیر سئومک گؤرولمه‌میشدی.
ــ بویانا، اویانا: من بئله گلدیم، او بئله گئتدی. (شیفاهی دیلده أل یا بارماق ایشاره‌سی هر ایکی شخصین هانسی یؤنه گئتدیینی گؤسته‌ریر.)
ــ بوندان، بو گوندن: بوندان بئله من سیاسته قاریشمایاجاغام.
ــ بئله‌لر (یالنیز جمع بیچیمینده)، بئله آدام‌لار: بئله‌لرینه سؤز باتماز.
ــ کی باغلاییجیسی ایله: بئله کی (أسکی فورمادا: بئله کیم).بئله کیم من گؤرورم دیلبریمین غمزه‌سینی؛ اؤلدورور عاشیق سرگشته‌نی مردانه بوگون (ریحان خانیم)

“بئله” سؤزو یوخاریداکی معنالاردان سئچیله‌رک اولاراق بام‌باشقا آنلامدا دا گئدیر: باغلاییجی اولاراق “حتتا” معناسیندا. کؤکوندن یانلیش اولاراق دیلچی‌لرین رسمی دیله سوخوشدورغو بو معنا، جومله گئدیشینده چوخ‌واخت یئرینه دوشمور، آلقی [ادراک] گئدیشی ایسه لنگیییر. اؤرنک: «آنار بئله سؤزونو گئری آلدی.» جومله‌ده‌کی “بئله” ایکی آنلام داشیییر:

ــ آنار بئله‌جه‌ [اینگونه] سؤزونو گئری آلدی.
ــ حتتا آنار دا سؤزونو گئری آلدی.     

دوغرودور جومله قورولوشوندا سئزگین گؤز گزدیردیکده “بئله”نین “حتتا” آنلامیندا گئتدیینی آنلاماق اولار، لاکین بیر یانلیش قراردان دولایی بئینیمیزی یورماق مجبوریتینده دئییلیک. بونونلا دا “حتتا” سؤزونون قارشیلیغی اولاراق “بیله” سؤزونو قوللانیرساق، هم جومله‌نین قاوراییشی قولایلاشیر، هم ده “بئله‌”نین آغیر آنلام یوکو آزالیر.

چئویرن: گونتای گنجالپ

  دیله فلسفه آچیسیندان باخینجا قارشیمیزا ایکی اؤنَملی و بیربیرینه باغلی قاورام چیخیر. ایلکین توپلوموموز ایچین ده  اؤنَملی اولان بو قاوراملار اوزَرینده  دورماق، فلسفه ندیر، نه آنلییوروز فلسفه دئیه رکن؛ دیل ندیر، گؤرهوی کولتورده  کی یئری ندیر کیمی سورولاری اله آلماق ایسته ییرم. سونرا دا بو ایکیسی نین باغلانتیسینی، آیریجا باشقا ساحه لرله و باشقا سورونلارلا ایلیشکیسینی، سون اولاراق دا ائگیتیم سیستئمینده  دیلین وفلسفه نین یئری نین نه اولدوغونو بلیرتمه یه چالیشاجاغام.

  اؤنجه دوغانین ائوریمینده یئنی بیر قاتمان اولاراق اورتایا چیخان اینسانین، کندیسینی حئیوانلاردان آییران و اینسانی اینسان ائدن ان اؤنَملی اؤگه (عنصر) اولان دیل اوزَرینده   دورماق ایسته ییرم. دیل دئیه رکن بیر ایله تیشیم آراجی اولاراق اله آلینان دیلی نظره آلمادیغیمی هَمَن سؤیله مَلی یم. چونکو بیر ایشارتله شمه آراجی اولاراق، بیر ایله تیشیم آراجی اولاراق دیل حئیوانلاردا دا وار. بوندان 5055 ایل اؤنجه ایسویچره لی زوولوق و  آنتروپولوق آدولف پورتمانن اونتوگئنئتیک آچیدان اینسانین اؤزَل یئرینی آراشدیردیغی چالیشماسیندا گلیشدیردیگی بیر آنتروپولوژی قورامی ایله اینسان دوغوشونون ائرکن بیر دوغوش اولدوغونو اؤنه سورموشدو. بوتون حئیوانلار، بوتون نیته لیکلرایله بیرلیکده  دونیایا گلیرلر. یالنیز اینسان کندینه اؤزگو نیته لیکلرینی دوغوشدان سونرا بیر ایلین سونونا دوغرو قازانماغا باشلار و بو نیته لیکلری آنجاق سوسیال چئوره نین بیرلیکده  ائتکیسی آلتیندا اولوشور، بو سوسیال چئوره نین یاردیمی و  اویاریجیلیغی اولمادان تام اینسان اولماغا دوغرو گلیشمه  باشاریلا بیلمیز. بو نیته لیکلر ده  : دیک دورما، دیل و  دوشونمه  دیر. ایلک ایلین سونوندا اینسان اولمانین بَلیرتیلری بیچیم آلیر، بو ایلک بیچیم آلما دا آنجاق توپلومسال چئوره  ایچینده  گئرچکلشه بیلیر، بو توپلومسال چئوره یؤره سینده  دونیایا آچیلما، دونیایلا ایلیشکی قورما دا گلیشیر. بورادان چیخان اؤنَملی سونوچ: اینسانین توپلومسال بیر وارلیق اولدوغو و  اینسانین عینی زاماندا تاریخسل بیر وارلیق اولدوغو و بو ایکی دورومون سیخی- سیخییا بیربیرینه باغلی اولدوغو و دونیایلا ایلیشکی قورمانی دیلین ساغلادیغی، دونیانی قاورامامیزی دیلین ساغلادیغی. اینسان، دیلی بولمامیشدیر، دوغوشوندا واردیر دیل، آمما یالنیزجا یاتقینلیق اولاراق توپلوم ایچینده  الده  ائدیلیر دیل و  تاریخ ایچینده   گلیشیر.

  بو دونیایا آچیلمانی، دونیانی دیل آراجیلیغی ایله قاوراماغی فلسفه تاریخینده  ایلکین هراقلیتوس دیله گَتیرمیشدیر. فلسفه نین اؤته کی آلانلاری دیشیندا دیل فلسفه سی نین گلیشمه سینده  ایلک آددیمی آتان اؤنَملی فیلسوفدور هراقلیتوس. یاپیتلاریندان آنجاق فراقمئنت’لر قالمیشدیر. ان اؤنَملی پارچا اولان فراقمئنت لوقوس قاورامی اوزَرینده  دورور. بو قیسا جمله سی دیل فلسفه سی باخیمیندان چوخ اؤنَملی: “اینسانلار اونو آنلامادیلار، اونو ایشیتمه دن اؤنجه…” هراقلیتوس قارانلیق یازان بیر فیلسوفدور، آنجاق بورادا آنلامی آچیق: گئرچه گی، سؤز حالینا گلمه دن، باشقا دئییشله دیله تؤکمه دن اؤنجه اینسانلار آنلامادیلار. دیل- دونیا ایلیشکیسی باخیمیندان چوخ اؤنَملی بیر نؤقطه دیربو.