بو گئچن یوز- یوز ایرمی ایلین تاریخی گؤرسه­ دیب کی، میللتلشمه ­نین ان اؤنملی آلتئرناتیویلریندن ساییلان دیل و کولتور، تاریخ و دین آلتئرناتیولریندن آرتیق بیزیم بیرلشمه میزه یارارلی اولابیلر. بو اوزدن دیله دؤنوش یعنی یاد دیلی اؤنلمه و اونون قارشیسیندا تورکجَمیزی یاییما و اونون بوتون توتوملاریندان یارارلانما و باشاریقلارینی اینجه لَییب آرتیریب و گئنیشلندیرمه داها آرتیق اؤنملنمه لی­دیر.

قونویا گیریش اوچون اؤنجه یازدیغیم«تبریز اولایلاری و دیل مهندیسلیگینین گرکلیگی» مقاله سینه قیسساجا بیر نظر سالساق یاخشی اولار:

1)  ریضاشاه، اینگلیس سیاستلری قوللوغوندا، بیر دیللی، بیرتاریخلی، بیر دینلی و … بیر اؤلکه یاراتماق اوچون (سورالار) ایران آدلاندیردیقلاری جوغرافیادا چئیشدلی میللتلری اریدیم دئیه،  یئنی ائیتیمی یالنیز فارس دیلینده باشلاتدی اوناگوره ده گونئی آذربایجاندا بری باشدان ائیتیم فارس دیلینده اولموشدو. ایلک پهلوی چاغیندا ائیتیم و باشقا اریتمه تاکتیکلری چوخدا وئریملی اولمادان، اؤزللیکله آذربایجاندا یئترسیز و ایسته لینن آماجلارین هئچ بیرینه گرکدیگی قه­در اریشمه دی.

2)  قیرخینجی ایللرین اوللرینده محمدریضاشاهین آذربایجان و اؤزللیکله تبریزین هئژمونیک توپلوم ترکیبی اولان تیجارتی داغیدیب و تئهرانا یؤنتمه سی و تبریزین یالانچیق بیر صنعت شهرینه چئوریلمه سی، دیل و کولتورموزون دَییشیلمه سینه گئنیش و کؤکلو ضربه ووردو.

3)  محمدریضاشاهین چئشیدلی تاکتیکلری اوزره دیل اریتمه سیاستی یالنیز ائیتیم و مدرسه لره سیغیشمادی. تبریز دئموقرافیسینین دییشیلمه سی و تبریز مرکزلی آل- وئرین تهرانا آپارایلماسیلا، تیجارت تبریزدن یوخ بلکه تهراندان یؤنَتیلدی و کئچمیشین عکسینه ماللار تهراندان و آیری یئرلردن تبریزه یوللاندی و هر گلن نسنه نین آدی، اؤزویله اونلار و بلکه ده یوزلرجه بئله، او کلمه­یله ایلگیده اولان سؤزو و همی­ده سؤز سالخیملارینی کوتله ایچینه آپاریب و بونون ائتگیسینی محدود مدرسه و ائیتیمدن داها گئنیش و انگین بیر آلانا، یعنی ائولره و کوتله ایچینه یئریتدی.

4)  رئکلام بو اریتمه نین تثبیت ائدیجی و کولتورل قولو اولاراق، گونده مینلر یول یاد سؤزلری ایش باشیندا، کوچه ده- بازاردا و ائولرده کی کوتله نین بئینیه سوخوب و تثبیت ائتمکده بؤیوک رولو اولدو و هله ده وار.

5)  هابئله راسیزمین ماراقلاندیرمالاری، چکیملری، اؤزون اوستون گؤرستمه لری و محکوم کولتور و دیلی آشاغیلامالاری و باشقا کولتورل نسنه لری، دیلیمیزین اریتمه سینده بؤیوک و دانیلماز رولو اولدو.

6)  آنجاق آیری یاندان ایسه بو باسقیلار بیزیم دیلیمیزین بیر پاراچاتیشمامازلیقلارینا گؤره مومکون اولدو.  بیر سیرا ندنلره گؤره دیلیمیز سویوت سؤزلردن یوخسولدور، و دین و اینانجلار آراجیلا بو سؤزلرین چوخونو عربجه و آزین فارسجادان و بو یاخینلاردا لاتینجه و حتتا داها یاخینلاردا قوزئی تورکجه سینین آرجیلا، روسجادان آلیریق. بو چاتیشمامازلیق یاد سؤزلرین آخیشینا آرتیق ایمکان آچیر.

7)  دیلیمیز، سوموت سؤزلردن و اونون قراماتیک اساسلاریندان گوجلو و بوندان آسیلی بیر چوخ باشاریقلارا و هله واریلمامیش و قوللانیلمامیش ایمکانلارا مالیک دیر، آنجاق بیر چوخ زاماندیرکی، اؤزللیکله گونئی­ده و سوراسی قوزئی­ده دورغونلوغا یولوخوب. بو دورغونلوق دیله قاییدیش و اونون بوتون توتملاریندان فایدالانماق و دیل مهندیسلگی آراجیلا گئدیله­سی­دیر. دوغرودور کی تورکییه تورکجه سینده دیل توتملاریندان آرتیق فایدالانماق و دیل مهندیسلیگینه گؤره بیرقَـدَر چالیشیقلار اولدو، آنجاق تأسسوف کی یئترسیز و حتی بیر پاراسی یالنیش اولدوقدا، آردی کسیک قالیب.

گؤروندویو کیمی آل- وئر و رئکلامین یاد دیلین کوتله ایچینده یاییلماسیندا اولان گوج و ائتگیسی دؤنه لرجه ائیتیمدن آرتیق اولوب و بیزیم دیلیمیز اؤلومه اوغراماقدادیر. نه ائتمه لیییک؟ دوروب باخمالیییق، یوخسا یئترسیزلیگلریمیزه رغمن، نسه گؤرمه لیییک؟ بو سون ایرمی ایلده تورکجه یازماق گئنیش بیر مئیدان آچسادا، پراتیک ده کوتله ایچینه گیرمه میش. بو بیر گرچک دیر. بو اوزدن منجه یالنیز یازیلی ادبییاتی گوجلندیرمه دوشونجه سی و اونون بیر تمل داشی کیمی دوشونولمه- سی یئترسیز و ان آزی اوزون- اوزون بیرسوره ده «بلکه» اولاسی اولدوغونون ایمکانی گؤرونور. یوخاریدا آدینی چکدیگیم مقاله نین سون بؤلومونده ان ایلکین آددیم اوچون بیر«هله لیک و نیابتی دیل قورومو»ندان سؤز آچدیق و اونون ایلکین آددیمی اولان، خالقیمیزین ایچینده فارسجانین گئنیشلنمه سینی اؤنلوین و تورکجه نی یایان قروپدان دانیشدیق. ایندیسه گؤرک بوندان سورا دیرناق ایچینده آدینی قیسسالدیب (نیابتی قوروم) یا (نیابتی دیل قورومو) دئدیگیمیز بو هله لیک نیابتی دیل قورومو نه دیر، گؤرولری نه اولابیلر و قورولوشو نئجه اولابیلر؟

هله‌­لیک نیابتی دیل قورومو

image: http://www.anlam.biz/wp-content/uploads/2013/11/Niyabeti-Dil-Qurumu0-300x300.jpg

تعریف و گنـل گؤرولر:

بیر زامان مین بیر فیریلداقنان گیزلیجه یورودولن اریتمه و اؤزللیکله دیل اریتمه سیاستلری، ایندی داها ان آچیقجاسینا گؤز اؤنونده دیر، یعنی راسیزم داها اونو گیزلتمه دن قیلینچی اوسدن باغلاییب. تاریخ بویو نه دین، نه کذایی تاریخ و نه قوراتداما سینیر بیرلیگی، بیزله حاکیم راسیزم آراسیندا هئچ بیر یاخینلاشماغا و اؤزلیکله آذربایجانین تورک منیلیگینین آرادان گئتمه سینه توقات (ضربه) وورا بیلمه ییب، تکجه بیزیم آخسایان یؤنوموز دیل اولابیلر. چوخلو دَنـَمه­لره گؤره، هر بیر راسیزمه قارشی دوروش و دؤیوشده دیل فنومنئنی، ذاتن کیملیک دئمک دیر. بو اوزدن بیر یاندان گونئی آذربایجانین کیملیگین قوروماق اوچون، آیری یاندان ایسه بیر جیبهه نین یارادیلماسی اوچون دیلین دانیلماز و بیرینجی رولو وار. تورکجه­میزین چوخ گوجلو قورولوشو اولدوغو و ائله بو اوزدن قورونماسینا باخمییاراق، قوزئی و تورکییه اؤلکه لری ایله قونشولوغودا دیلیمیزین آیاغ اوسته قالماسینا یاردیمجی اولوب، آنجاق بو قونشولوغون یاراماز بیر ائتگیسی ده اولموشدو، اودا بودورکی، او اؤلکه­لرده گونئی آذربایجانی اؤنمسَمه­دن گئدن، دیل تمیزلمه، قراماتیک چالیشیقلار و دیلچیلیگه گؤره توتولان و عمله کئچن آددیملارین بیر سیراسی بیر یاندان گونئی لهجه سیله اویغون اولمور و باشقا یاندان ایسه او اؤلکه لرین اؤزلرینده گئدن یانیلیشلارین ایصلاحینا ایمکان یاراتمیر. بو اوزدن راسیسزمین رحمیسیزجه سینه دیل اریتمه سیاستلری قارشیسندا و بو قارشیلیق اوچون باشاریقلی بیر جبهه­نین یارانماسینا یاردیمجی اولان بیر نیابتی دیل قورومونون قورولماسی و اونون کؤلگه سینده بیرلشمه­­گی ساغلاما ان ایلکین و اؤنملی گؤرولردن بیری دیر.

بیر سیرا، قوزئی آذربایجان و یا تورکییه دیلچیلیگینه گووَنیب و گونئی ده بیر دیل قورومونو گرکسه­میینلرین عکسینه ووغولامالییام کی، گونئی ده بئله بیر دوروشوب و دؤیوشمه، نه قوزئی و نه ده تورکییه ده آخیشیر و نه­ده بو اؤلکه لرده اولان تورکلر اوچون بیزیم قه­در اؤنملی ، گرکلی و کیمیلگیلرینی قورویاندیر. دیله گلدیکده ایسه من باشقا مقاله لرده بو اؤلکه لرده گئدن یانیلیشلارا گؤره آرتیق یازاجاغام.

(ایندی کی دورومدا) نیابتی دیل قورمو، اؤزل ائیتیم گؤرموش و یا گؤرمَمیش، آنجاق دیل اوزره یئترینجه ایشلمیش بیلگینلردن اولوشان «هله لیک» بیر قورومدور. بو قورومون آماجی یاد دیلین باسغیسینی اؤنلَمک و یاد دیللی سؤزلرین آخینیی دایاندیرماق، آلینما سؤزلری کونترول ائتدیکده اولارین گرکلی لرین ساخلاییب و گرکسیزلرین دیشلاماق و دیلیمیزین خسته لیگین گئدیرتمک، و بوتون توتوملار و باجاریقلارینا واردیقدا، اونو چئشیدلی یوللارلا گلیشدیرمک، یئنی گونون یاشاییشی اؤنونده یاراقلاندیرماق و گلجکده اونا صاحاب دورماق دیر. بو قوروم یالنیز و یالنیز دیلی سوونماق و اونو گلیشدیرمک و بو آراجلا کیملیگیمیزی سوونماق اوچون دوزلیر و بو اوزدن هئچ بیر سیاسال قوروم و توپلوما باغلی اولمادان اؤز ایشین یورودوب و سیاسال تشکیلاتلار و فردلرین بئله، ایستکلریندن قایناقلانان هئچ بیر یارامایان یا ایلگیسیز و یا اؤزل تشببوث لرینه آسیلی اولمور، بونا گؤره ده بری باشدان بوتون شاعیرلر، یازیچیلار، ادبی، هونری و یا سیاسال تشکیلاتلار طرفیندن آرخالانمالی و توتولان تصمیملری دستکلنمه لی و اؤز اثرلرینده ایشلنیلمه لی دیر.

 (نیابتی قوروم) ایکی بؤلومدن اولوشور:

(1)  ایداری و مالی بؤلوم: بو بؤلوم : 1) ایداری و مالی شورا (یا کومیته) 2) ایداری بؤلوم 3) مالی بؤلومدن قورولور. ایداری و مالی شورا، بیر نفر (آپاریجی قروپ)ون نوماینده سی، بیر نفر ایداری بؤلومون آپاریجیسی و یا نوماینده سی و بیر نفر مالی بؤلومون آپاریجیسیندان و یا نوماینده سیندن قورولان بیر شورا دیر. (نیابتی قوروم) ون بوتون گرکن ایداری و مالی تصمیملری بوردا توتولور، نیابتی دیل قورومو اوچون بوتون مالی و ایداری قایایناقلارلا ایلگیلی قورومون ایداری و مالی ایستکلرین اولوشدورور و توتولان تصمیملری گرکن یئرلره یوللاییر و اولاردان آلان سؤزلری قوروما یانسیدیر. ایداری بؤلوم قورومون ایداری ایشلری، مالی بؤلوم ایسه اونون مالییه لشمه سینی ساغلاییر. (* آیدین دیر کی، مالی و یا ایداری بؤلومون دیل اوزره بیلگین اولدوقلاری گرکلی بیر شئی دئییل)

(2)  دیل اوزره چالیشان بؤلوم.

دیل اوزره چالیشان بؤلوم، بوس- بوتون دیله گؤره اولان قونولار اوزره چالیشاجاق و اصلینده نیابتی دیل قورومو دئدیگیمیز ائله بو بؤلومدور.

نیابتی دیل قورومو

نیابتی دیل قورومو؛ یؤنلدیجی، سیاست قویوجو و آپاریچی قروپ آدلی بیر مرکزدن و دؤرد آنا قول و اون بوداقدان اولوشان بیر قوروم دور.

دیل قورومونون باشیندا آپاریجی، یؤنلدیجی و سیاست قویوجو قروپ دورور. بو قروپ دیلیمیزه گؤره اؤزل ائیتیم گؤرموش و یا گؤرمَمیش، آنجاق دیل اوزره یئترینجه ایشلمیش، آزی یئددی نفر، بیلگین اؤنله­ییجی، سیاست قویوجو، یؤنلدیجی و آپاریجی دان اولوشان بیر قروپدور. دیله گؤره گئدن بوتون چالیشیقلارین هانسی بیر سیاستلرله ایرلی گئتمسینده، هانسی یؤنه یؤنلمه سینده و  نئجه یئریدیلمسینده و هانسی سیاستلرله یاد دیلین گلیشمه­سینی اؤنلَمه­سینده بؤیوک و باشلیجا رول اویناییر. و بونون آلت یاپیسیندا:

1)     یاد دیلی اؤنلییجی و آنا دیلینی یاییجی قروپ

2)     دیلچیلیک چالیشیقلارینی بیرلشدیریجی قروپ

3)     آراشدیرما و دیل مهندیسلیگی قروپو

4)     ادبی و کولتورل باخیمیندان دیرلندیریجی و دیلی یوموشالدیجی قروپ

یئرلشیر.

 

آپاریجی قروپ (گؤرولر و ایلگیلر)

image: http://www.anlam.biz/wp-content/uploads/2013/11/Niyabeti-Dil-Qurumu1-300x300.jpg

(A عیمومی گؤرولر: بو قروپون گنل گؤرولری بئله دیر:

       I.            مالی بؤلومون یاردیمیلا نیابتی دیل قورومونون مالی ایستکلر، چتینلیکلر، و دویونلرین آچیر.

    II.            ایداری بؤلوم یاردیمیلا نیابتی دیل قورومونون ایداری طلبلرین یئرینه یئتیریر. هابئله بو بؤلومون آراجیلا دیل قورومونون دیل اوزره آلدیغی سونوجلاری بوتون مئدیا، تشکیلاتلار، یازیچیلار و ادبی اورقانلارا یوللاییر و آلینان نتیجه لری آراشدیریب و تبلیغات اوزره دوزگون یولون سئچیلمه سینه قرار وئریر.

 III.            اؤنله ییجی قروپونون سیاستلرین آیدینلادیر، اولارین ایشلرینین گئدیشینه نظارت ائدیر و دیلین نئجه یاییلماسینا گؤره گرکیلن سیاستلری بللی ائدیب و اولارین گئدیشینی ایزله­ییر.

  IV.            نیابتی دیل قورومونون بوتون گنل و اؤزل سیاستلرین بللندیریر، آچیقلاییر، یؤنلدیر و آپاریر.

     V.            بو قروپ،  آلت یاپیسیندا اولان قروپلار آراجیلا دیل آراشدیرمالارینا نظارت ائدیب و دیلین بوتون باشاریقلار و توتوملاریندان فایدالانیب دیلی گلیشدیریب و یوخاری سووییه یه چاتدیرماق و یئنی حیاتلا قارشیلاشدیقدا دیلین بیر دیری و چئویک دیل اولماسی اوچون شراییط یارادیب و یؤنلدیر.

  VI.            گؤزو آلتیندا ایشله ین قروپلارین چیخارتدیغی و ادبی و کولتورل دیرلندیرمه و یوموشاتما اوچون  بو اؤزل قروپا یوللانان سونوجلاری سون باخدیقدان سورا، یاییلماق اوچون شورا قروپونون آراجیلا، ایداری یؤلومه گؤندریر و عکسینه آلینان نتیجه لر و یا تنقیدلری اؤز آلت یاپیسیندا اولان قروپلارا عکس ائدیر.

 

(B اؤزل گؤرولر

آپاریجی قروپون گنل سیاستلریندن باشقا، هر بیر آلت یاپیسیندا اولان قوللار و بوداقلارنان ایلگیلی، بیر سیرا اؤزل گؤرولری ده وار. آپاریجی قروپ:

                   I.            اؤز نوماینده سی آراجیلا اؤنله ییجی و یاییجی قروپدا بوتون توتولاسی تصمیملرده و آلیناسی سونوجلاردا شیرکت ائدرک بو قروپو یؤنلدیر و هانسی سیاستلرله ایره لی گئتمه سینه یاردیم ائدیر. یعنی اؤنله ییجی قروپون اؤنلییجی تاکتیکلری و تورکجمیزین نئجه یاییلماسیندا آلدیغی قرارلاری آییرد ائدرک یانیلیشلارین بللی ائدیر و یا یارارلی و یا یارارسیز اولدوغونو قبول و یا ردد ائدیر. هابئله اؤنلییجی قروپون چئشیدلی یاشلار اوچون حاضیرلادیغی درسلیکلر و ادبییاتی تصدیق، ردد و یا ایصلاح ائتدیکدن سورا ادبی و کولتورل دَیرلندیرمه اوچون ادبی و کولتورل دَیرلندیرمه قروپونا یوللاییر و قبول اولدوقدا، چاپ و یا یاییلماق اوچون ایداری بؤلومه یوللاییر.

                II.            بیرلشدیریجی قروپلا ایلگیلی، اؤز نوماینده سی آراجیلا بو قروپون ایشلرین دَیرلندیریب، یانیلیشلاری ساغالدیر و دوزگون تصمیملر توتدوغونا یاردیم ائلیر. هابئله آلینان سونوجلاری دَیرلندیریب و ایصلاح ائتدیکدن سورا، ادبی و کولتورل دَیرلندیرمک اوچون بیرلشدیریجی قروپا قایتاریر. و ادبی کولتورل دیرلندیرمدن سورا سونوجلاری آراشدیریب و گرکن دوزنلری وئریب و یاییلماق اوچون ایداری بؤلومه یوللاییر.

             III.            اؤز نوماینده سی آراجیلا آراشدیرما و دیل مهندیسلیگی قروپویلا ایلگیلی، بوتون گئدیله سی آراشدیرما سیاستلرینی بللندیریر، یوللاندیریر و آپاریر. هابئله اوچ مورفولوژیک، سینتاکتیک و لئکسک قروپلاریندا دوزلن و دیل مهندیسلیگی قروپو طرفیندن تأیید اولونان سؤزلری و آلینان نتیجه لری، ادبی دَیرلندیرمه پروسه سیندن آلینان سونوجلارنان توتوشدوروب و دَیرلندیردیکدن سورا، یاییلماق اوچون ایداری بؤلومه گؤندریر.

              IV.            ادبی و کولتورل نوماینده سی آراجیلا، بو قروپدان گلن بوتون سونوجلاری آراشدیریب و بیرلشدیریجی قروپ طرفیندن یوللانان سونوجلارنان توتوشدوروب و یانیلیشلاری دوزلتدیکدن سورا ایداری بؤلومه یوللاییر.

دیلله ایلگیلی آپاریجی قروپون آلت یاپیسیندا: 1- اؤنلییجی و یاییجی 2- بیرلشدیریجی 3- دیل مهندیسلیگی 4- ادبی و کولتورل دیرلندیرمه و یوموشاتما قروپلاری دایانیر.

      I.            اؤنلییجی و یاییجی قروب.

بوندان سورا اؤنلییجی قروپ دئدیگیمیز قروپ، آپاریجی قروپون نوماینده سینین یاردیمیلا یاد دیلین باسیغیسینی اؤنلَین بوتون یوللاری آراشدیریب و اونون نئجه اؤنلمه سینی تاپیب و ایشلتمه لی دیر. همیده دیلیمیزین نئجه آرتیق یاییلماسینین چئشیدلی تاکتیکلرینی اؤیرنیب و ایشلتمه لی دیر. هابئله بوقروپ دیلین ائیتیمی اوچون چئشیدلی آشامالاردا، درسلیک و ادبییات کیتابلاری حاضیرلامالی و یایمالی دیر. (بو ایشین خرجلرینی اؤدمک اوچون، آپاریجی قروپون آراجیلا مالی بؤلومله ایش بیرلیگی آپاریب و چئشیدلی قازانج یوللارین آراشدیریب تاپمالی دیر. بو قروپ اؤز گؤردویو ایشلرین سونوجونو آپاریجی قروپون نوماینده سینین آراجیلا آپاریجی قروپـا چاتدیرمالی دیر. (* بو قروپون نئچه نفردن اولوشماسی سونکو سؤز قونولاریندان بیری دیر. هابئله بو قروپ، باشاریقلاری و البتته ایشینین توتومو اوزره ایکی کیچیک قروپا (دا) بؤلونه بیلر. 1_ اؤنلییجی 2_ یاییجی قروپ. )

   II.            بیرلشدیریجی قروپ:

image: http://www.anlam.biz/wp-content/uploads/2013/11/Niyabeti-Dil-Qurumu2-300x300.jpg

بیرلشدیریجی قروپون آرتیق توپلاییجی و بیرلشدیرجی رولو وار. آنجاق بونا باخمییاراق بو قروپ اؤز ایکی نوماینده سی آراجیلا آلت یاپیسیندا اولان سؤز توپلاما و تثبیت و هابئله علمی آلینما و قیسسادیلمیش سؤزلری توپلایان قروپلاریلا ایلگیده، اولارا ایشلرین نئجه و هانسی سیاستلرنن آپارماسیندا یول گؤرسه­دیب و یاردیم ائدیر.

گؤرولر:

1. اؤز آلت یاپیسینداکی ایکی قروپون و همی­ده آراشدیرما و دیل مهندیسلیگی طرفیندن وئریلن سونوجلاری ایکی نوسخه ده ؛ بیری آپاریجی قروپا باشقاسی ایسه ادبی و کولتورل دیرلندیرمه و یومشاتما قروپونا  یوللاییر.
2. توپلادیغی و آلینما عئلمی و همده یاد و یا تورک دیلینین اؤزونون قیسسادیلمیش سؤزلر و علامتلرینی(سمبوللاری) آراشدیریب  و دوزنله ییب و تورکجه آنلاملارین یازیب و آراشدیرما قروپونا وئریر. و البتته دیل مهندیسلیگی و آراشدیرما قروپوندان آلینان سونوجلاری توپلاییب دوزنلَدیکدن سورا ادبی و کولتورل دَیرلندیرمه اوچون ادبی و کولتورل قروپا وئریر.
3. سؤز توپلاما و آنلام تثبیتی قروپوندان آلینان آنلام درجه لرینین تثبیتینی آلیب، دَیرلندیریب، یانیلیشلارین گئدیردیب و آنلاملاری تثبیت ائدیر. آیدین دیر کی بو ایشین نتیجه سینی هم آپارجی و همده دیل مهندیسلیگی قروپونا یوللاییب و اوردان آلان نتیجه نی ادبی و کولتورل دیرلندیریلمه قروپونا یوللاییر.
4. دیلیمیزده یاد سؤزلرین قالاسی و یا قالمییاسی اولدوغون بللی ائدیر و قالدیغی حالدا  آنلاملارینی تثبیت ائدرک، اؤز نظرلرینی بیرلشدیریجی قروپ آراجیلا آراشدیرما و دیل مهندیسلیگی قروپونا یوللاییر. (بو قونو هم آپاریجی قروپو همده دیل مهندیسلیگی قروپو طرفیندن آراشدیریلمالی دیر.
5. بئله بیر بیرلشدیریجی رولو اولدوغونا گؤره، بیرلشدیریجی قورپون ایداری ایمکانلارا مالیک اولدوغو گرکیر. بیرلشدیریجی قروپ، آپاریجی قروپونون نماینده سی آرجیلا گؤرولن بوتون ایشلری آپاریجی قروپا چاتدیریر.
6. ادبی و کولتورل دَیرلندیرمه قروپونا سوندوغو بوتون توپلادیغی سونوجلاری آراشدیریب و گرکن دوزنلری وئردیکدن سورا  اونون آپاریلان یوللارینی بللندیریر. بو قروپ آلینما عئلمی سؤزلری و سمبوللاری و قیسسادیلمیش سمبوللاری کونترول و تأیید ائتدیکدن سورا یاییلماق اوچون  آپاریجی قروپ آراجیلا ایداری بؤلومه گؤندریر. هابئله بیرلشدیریجی قولون سؤز توپلاما و آنلام تثبیتی قروپونون آلدیغی سونوجلاری کونترول و گرکیرسه تأیید ائدیب و یایماق اوچون آپاریجی قروپون آراجیلا ایداری بؤلومه گؤندریر.

1. III.            آراشدیرما و دیل مهندیسلیگی

image: http://www.anlam.biz/wp-content/uploads/2013/11/Niyabeti-Dil-Qurumu3-300x300.jpg

آراشدیرما و دیل مهندیسلیگی قروپو و اونون آلت یاپیسیندا اولان اوچ آنا قولدان و بئش بوداقدان اولوشان چالیشیق آلانی دیل اوزره گئدن چالیشیقلارین ان دینامیک و آنا آلانی دیر.

گؤرولر:

1)     بو قروپ بیر یاندان آپاریجی قروپلا ایلگیده قورومون بوتون یئنی سیاست لر و چالیشیقلارینی اؤیرنیب و اؤز آلت یاپیسیندا اولان قروپلارلا بیرگه یورودور، باشقا یاندان ایسه، گؤردویو بوتون ایشلرین سونوجلارین، آلدیغی نتیجه لری، دوزلتدیگی سؤزلری و گنللشدیردیگی بوتون سؤز دزولدیجی مورفئملری و سؤز بیرلشمه لرین تأیید اوچون اؤنجه آپاریجی قروپا و اوندان آلان گؤستریشلر نتیجه سینده وئریلن دوزلیشلری آراشدیریب و قبول ائتدیکدن سورا بیرلشدیریجی قروپا یوللاییر.

2)     بو قروپ اؤز اوچ نوماینده سی آراجیلا اوچ (سینتاکتیک)، (مورفولوژیک) و (لئکسیک) چالیشقلی آنا قروپلاریلا ایلگیلنیب و اوردا گئدیله سی سیاستلری آیدینلادیر، یؤنلدیر و آپاریر. هابئله آلت یاپیدا اوخوناسی متنلر و قایناقلاری بللندیریر و آلینان سونوجلاری آراشدیریب و دوزنله ییر.

3)     بو قروپ اوچ (سینتاکس)، (مورفولوژی) و (لئکسیک) آنا قروپوندان آلینان سونوجلاری  و یئنی دوزلن سؤزلری آراشدیریب و چاتیشمامازلیقلار و یالینیشلاری گئدیرتددیکدن سورا  آپاریجی قروپا یوللایر و اوردان آلان نتیجه لری آراشدیریب و تأیید ائتدیکدن سورا بیرلشدیریجی قروپا یوللاییر.

4)     دیل اوزره گئدن بوتون آراشدیرمالار، اسگی متن لر و سؤزلوکلرده اولان بوتون ماتئریاللار بو قروپون نوماینده لرینین گؤستریشی و یاردیمی ایله آلت یاپی قروپلاریندا اولوشور و ییغیلیر، و آراشدیرمالارین و گؤرولدویو ایشلرین نتیجه لری توپلانیر.

دئدیگیمیز کیمی بو قروپون آلت یاپیسیندا اوچ آنا قروپ دورور: 1) سینتاکتیک 2)  مورفولوژیک 3)  لئکسیک چالیشقلاری قروپلاری.

1. 1.      سینتاکس اوزره چالشان قروپ

مورککب  سؤزلر و چئشیدلی سؤز بیرلشمه لری سینتاکس یا نحوی یوللا دوزلَر. یعنی ایکی و یا اوچ سؤزو بیر یئره ییغیب و بیر سؤز ایفاده سینی گؤرستمگه، نحوی و یا سینتاکتیک چالیشیغی دئییرلر. بوتون دیللرده  یئنی سؤز دوزتمک اوچون بئله بیر چالیشیقلار گؤرونمکده دیر.  اؤرنکچون: [ سای (ایسم سایماقدان+ سایار (فاعیلی صیفت سایماقدان) = سای سایار (ماشین حساب)] و [کئچید (کوچه) + باش = کئچید باشی] و … بئله بیر سؤزلر دوزتمک اوچون بوتون سؤزلرین باشاریقلاری و توتوملاری اؤیرنیلمه لی دیر. بو اوزدن سینتاکس قروپو، دیلی، سؤزلرین باشاریقلاری و توتوملاری باخیمیندان اؤیرنیب نحو باخیمیندان بیرلشدیریب و یئنی مورککب سؤز  و سؤز بیر لشملری دوزلتمه لیدیلر. بوردا اوخونانو  اؤنریلن متنلر یالنیز سینتاکس باخیمیندان اوخونوب و اینجه لنیر و آلینان سونوجولار یئنی سؤزلرین دوزلمه سینه گرکیر. بو قروپ دیل مهندیسلیگی نوماینده سینین آراجیلا دیل قورومونون  گنل و اؤزل سیاستلریندن خبردار اولوب و گؤردویو ایشلری بو نوماینده نین آراجیلا آراشدیرما و دیل مهندیسلیگی قروپونا یوللاییر.

1. 2.      موفولوژی اوزره چالیشان قروپ

هر بیر سؤزون مورفئملرینده کی توتوملار و باشاریقلاری اؤیرنیب و سؤز دوزلدیجی مورفئم لر و اک لردن یئنی سؤزلرین دوزلتمسینده فایدالانیر. یئنی سؤزلرین بئله بیر یوللا دوزلمه سینه مورفولوژیک (صرفی) چالیشیقلار دئییرلر. بئله بیر چالیشیقدا یالنیز بیر سؤزون مورفئم باشاریقلاری نظرده آلیناراق او باشاریقلاردان یئنی سؤزلر یاراتماق اولور. اؤرنگچون: دوش+ ارگه= دوشرگه سؤزونده اولان «ارگه» مورفئمیندن فایدالاناراق اوزرگه = فعلین کؤکو + ارگه = اوزرگه(گؤل :استخر) و ایچرگه (آیاق اوستو مئیخانا) کیمی سؤزلر دوزلتمک اولور.

مورفولوژی اوزره چالیشان قروپ بیر باشا آراشدیرما و دیل مهندیسلیگی قروپونون نوماینده سی آراجیلا بو قورپلا ایلگیده دیر و آراشدیرمالارینی و دوزلتدیگی سؤزلری بو قروپا یوللاییب و دیل قورومونون گنل و اؤزل سیاسنتلریندن خبردار اولور. مورفولوژی قروپو اؤنریلن متن لری، متنده اولان مورفئملری تانیما و اولاردان هانسی سا یئنی سؤزلر یاراتما باخیمیندان اوخویور.

1. 3.      لئکسیک اوزره چالیشان قروپ

بیر پارا نظرلره گؤره لئکسیک یولویلا سؤز دوزتمه یالنیز خالق دیلینده دوزلن و آرخاییک و اونودولموش سؤزلر یولویلا اولاسی دیر. بونا باخمییاراق من بو ایکی قونویا آلینما سؤزلری، چوخ معنالی سؤزلر، فونئتک قورولوشو دَییشیلمیش، یئنی معنا آلمیش ، ایشدیلمه آلانی گئنیشلنیب و یا  دَییشیلمیش، چوخ معنالی و چوخ معنا یاراتماغا یارارلی اولان سؤزلر و حتتا تورک لهجه لریندن آلینابیله­سی سؤزلرین آراشدیرمالاری و قوللاناجاغین دا لئکسیک چالیشیقلار سیراسیندا یئرلشدیرمیشم. بو او اوزدن اولوب کی بئله چالیشیقلارین چوخ فاییزی نه سینتاکس یولویلا  و نه ده مورفولوژی یولوللا اولور. اصلینده ده بئله بیر چالیشیقلارلا دوزلن سؤزلر، آرتیق سؤز سالخیملاریلا یوخ، بلکه ساده سؤزلرین گتیریلمه­سیله اولور. بو اوزدن بیزیم بوردا گتیردیگیمیز لئکسیک چالیشیقلار چئشدلی یوللاری ائحتیوا ائدیر.

گؤرولر:

1. بو قروپ آراشدیرما و دیل مهندیسلیگی قروپونون نوماینده سی آراجیلا  دیل قورومونون گنل و اؤزل سیاستلرین اؤیرنیر و آراشدیردیقلارینین سونوجون و یاراتدیغی یئنی سؤزلری بو آراجلا دیل مهندیسلیگینه یوللاییر. لئکسیک چالیشیقلارینین آلت قروپلاری بئله­دیر: دییالئکت وچوخ معنالی سؤزلر/ لهجه لر و یئرلی سؤزلر / نئولوژیسم/ آرخاییک و اونودولموش سؤزلر/ آلینما سؤزلر قروپلاری.
2. بو قروپ بیر یاندان آپاریجی قروپون نوماینده سی آراجیلا آپاریجی قروپلا، ایکینجی یاندان بیرلشدیریجی قروپون نوماینده سی آراجیلا بیرلشدیریجی قروپلا،اوچونجو یاندان ایسه اوچ موتخصص و یا بیلگین نوماینده سی آراجیلا، آلت یاپیسیندا اولان، اوچ آلت-قروپلا  بیرباشا ایلگیده دیر.
3. بو قروپ آزی بئش نفردن اولوشمالی دیر.
4. آلت- قروپلاردان آلینان سونوجلار و ییغیلان یئنی سؤزلر و بو سؤزلرین یارانما یوللاری بوردا توپلانیب دَیرلنیب و سوزگشدن گئچدیکدن سورا بیر یاندان بیرلشدیریجی قروپا و باشقا یاندان ایسه آپاریجی قروپا گؤندریلیر.
5. دیله گؤره گئنیش آراشدیرمالار بوردا و بو قروپلارین آلت یاپیسیندا یئرلشن آلت-قروپلاردا آپاریلیر، اسگی متن لر و سؤزلوکلر بوردا اوخونور و ییغیلان دوزلمیش سؤزلر و آلینان سونوجلار آلت یاپیا و هابئله آپاریجی قروپا چاتدیریلیر.
6. دیلین بوتون توتوملاری و باشاریقلاری بوردا آراشدیریلیر. یئنی سؤزدوزتمک اوچون دیلده اولان و یا گاهدان قونداریلان سؤز دوزتمه سون و اؤن اکلرین عمومیلشمه سینین تصمیملری بوردا توتولور و سون دَیرلندیرمه لر اوچون آپاریجی قروپا گؤندریلیر. و البتته آپاریجی قروپدان آلینان سون نتیجه لر، قوللاتماق اوچون آلت یاپییا قایتاریلیر.

آلت یاپیدا دوران بو قروپولارین نئچه نفردن اولوشدوغو و چالیشانلارین هانسی بیر سطحده اولدوقلاری، هانسی قایناقلاردان فایدالاندیقلاری، هانسی سیاستلرنن قاباغا گئتدیکلری بوردا آیدینلاشیر. آلت یاپیدا بو یئددی آلت- قروپ دورور:

لئکسیک قروپونون آلت یاپیسی:

1/1/3) دییالئکت و چوخ معنالی سؤزلر: رسمی دیلده و یا یئرلی آغیزلار و حتتا آیری تورک لهجه لرینین دانیشیق و آرقو ایفاده لرینده اولان سؤزلری آراشدیریب و توپلاماق و هابئله دیلده اولان چوخ معنالی و حتتا چوخ معنالی اولماق اوچون باجاریغی و ایمکانی اولان سؤزلری ییغیب و آراشدیرماق، بو لئکسیک و آلت یاپیسنداکی قروپون گؤرولریندن دیر. بوردا آراشدیریلیب و ییغیلان سؤزلر لئکسیک قروپ آراجیلا آراشدیرما و دیل مهندیسلیگینه یوللانیر و اوردا سیناندیقدان سورا بیرلشدیریجی قروپون آراجیلا  ادبی و کولتورل دیرلندیرمه قروپینا یوللانیلیر.

2/1/3)  لهجه­لر و یئرلی سؤزلر: آنا دیلده و یا لهجه لرده ایشله­دیلن و یا اونودولان سؤزلرین مجازی و ایستیعاری آنلاملارین توپلاییب، اولارین نئجه یئنی آنلاملار یاراتماقدا اولان توتوملارینی و باشاریقلارینی اؤیرنیب و اولارلا یئنی سؤزلر یاراتماق اوچون چالیشماق و هابئله آنا دیل و یا لهجه لرده اولان و یا اونودولان سؤزلرین بیرپاراسینی قایتاماق بو آلت- قروپون ایشلریندن­دیر.

3/1/3) نئولوژیسم: یئنی سؤز و یا نئولوژیسمدن قصد ائتدیگیمیز، موجود یوللارلا یوخ، بلکه صونعی و دوزتمه حالیندا یارادیلان سؤزلردیر. بو آلت- قروپ دیلین گنل و اصلی قوراللارینا دایاناراق یئنی- یئنی سؤزلرین یاراتماسینا چالیشاجاق.

4/1/3) آرخاییک و اونودولموش سؤزلر: بیرپارا اونودولموش و یا آرخاییک سؤزلره، گونه اویغون معنالار وئرمک اولار و هابئله بئله سؤزلری بیرپارا یاد سؤزلرین یئرینه و یا سینونیملر کیمی ده دیله گتیرمک اولار، بوآلت- قروپ بئله بیر گؤرولری داشیر.

5/1/3) آلینما سؤزلر: باشقا یئرده بحث اولونابیله­سی نه­دنلره گؤره بیزیم دیلده بیرپارا ذات و یا مجرد نسنه­لر و آنلاملارین تورکج سی یوخدور، بیز بو سؤزلری باشقا دیللردن آلمیشیق، بیز بئله بیر سؤزلره اؤز دیلیمیزده قارشی آنلام  تاپا بیلسکده بولارین یوخاری فایزی دیلده قالمالی دیر، بو سؤزلری بیلگی و عئلم سؤزلری ایچینده یئرلشدیرمک چتین ایش اولور، بو سببدن، عئلم و بیلگییه عایید اولمویان بؤلوم بوآلت- قروپ چالیشیقلاریلا آراشدیریلیب دیلیمیزده قارشی اولانلاری آزالدیب، قارشی آنلامی اولمویانلارا قارشی آنلام تاپیب و یا یاد سؤزه نئجه کی وار، ایشلدیلمه ایذنی وئریله­جک. بو آلت- قروپدا گئدن چالیشیقلار، هر بیر پوریستیک هیجانلاردان گئری دورمالی دیر.

 IV.            ادبی و کولتورل دیرلندیرمه و یوموشاتما قروپو

بلکه ده یوزلر ایل سوروب تا دیوان اللغات ترک ده اولان (qadhqulanmaq)  سؤزو دیللرده سورتولوب، دَییشیلیب و قایغیلانماق  (qayğılanmaq) حالینا دوشوب، و اولابیلسین کی چوخ چکمه دن (qayılanmaq)  و یا (qayınmaq)  کیمی بیر کلمه­یه چئوریلسین. بو گئدیش ایندی کی زاماندا بیر قه­در داها تووراق اولوب، اؤزللیکله یازی ساحه سینده بئله بیر ایش داها تووراقلیقلا اولور، اؤرنکچون دئمک اولار: ایندی کامپیوتئرین گنللشمه­سیندن  30 ایل و توپلومسال صفحه لرین آچیلماسیندان ان چوخو 9 یا 10 ایل گئچیر، بو آز زاماندا بو صفحه لرده اینگلیس دیلینده یازیشان گنجلرین چوخو ، داها اینگلیسجه  (سیز) آنلامیندا اولان ( you) سؤزونو، ساده­جه بیرجه حرف یعنی (u) سسیله یازیرلار. بیر پارا و اؤزللیکله گلیشمیش اؤلکه لرین دیلچیلیک قورومولاری بئله بیر دَییشییم­لری هم یازی و هم دانیشیق دیلینده آراشدیریب، و دویدوغوما گؤره یؤنتمه­یه چالیشیرلار. یقینن بئله بیر یؤنـَتمه­لر بیلگی و باشاریق اوزره اولاسی دیر و اسکی زامانلاردان بری، یازیچیلار، شاعیرلر و هونر اهلینین بیلگی اوزره سؤز یاراتماقدا و اونو یوموشاتماقدا اولان روللاری دانیلمازدی. ایندی بئله بیر اینجه هونرلر اهلینه دیلچیلیک اوزمانلاری دا آرتمیشلار و بیز ایسه کولتورل اوزمانلاری دا بو توپلویا آرتیرریریق.  بو اوزدن شاعیرلر، یازیچیلار، کولتور اوزمانلاری و هونر اهلی و هابئله دیلچیلر بیر دیرلندیرمه، یوموشاقلاندیرما و اینجه لندیرمه قروپو کیمی بیزیمده اؤنردیگیمیز بو قورومدا اولمالی دیلار.

بو قروپدا، قورومون بوتون قروپلار، قوللار و یا آلت- قروپلاریندا یارادیلان و یا ایصلاح اولان و یا احتمالن هله اؤز گوبود دورمونو ساخلایان بوتون کلمه­لرین ایتی­لیگی آلنیر، سوروتولر و یوموشادیلیر. بو اوزدن ایداری و یاییم چالیشیقلارینی نظره آلماساق بو قروپون ایشی، نیابتی دیل قورومو چالیشیقلاریندا ان سونونجو آشاما ساییلیر. بو قروپون دیرلندیریب و سورتوب و یوموشاتدیغی کلمه لر و توتدوقلاری تصمیملر،  آپاریجی قروپدا اونیلاناندان سورا، قوللاتماق اوچون بوتون یازیچیلار، ژورناللار، قازئته چیلر و مجازی صفحه لرده چالیشانلارا یوللانیلیر، بو قروپ یوموشاتدیغی سؤزلرین باش یازیسین گودمه لی یعنی اوز ایشلرینین سونوجونو دَنه­مه­لی دیلر.  بو قروپ آزی بئش نفردن اولوشا بیلر.

اوکتوبر 25/ 2013 – برلین

(آرتیرمالیام کی: بو مقاله ده گئدن سوزلر و اینانجلار جناب ناصیر مرقاتی جینابلارینین نظرلری دیر و بو سیته ده محض بیلم آچیسیندان دیله یاناشماق اوچون و هر یونلو آراشدیرمادا تامام یازارلارین بیلیمسل باخیشلاریندان یارارلانماق اوچون، بو و سایر مقاله لر پایلاشیلیر... بو اومودلا کی دیلیمیزین اینکیشافیندا بیر آتدیم آتابیله ک.... "احمد محمدپور")