تورك دیلی نین باشلانغیجینا گؤره  آیدین بیر تاریخ دئمك اولماز آنجاق  ایسته سك  بو دیلین یئرده قالان  ان قدیم ایز لریندن دانیشاق او زامان ، میلادی بئشینجی یوزایل لیك دن  الده اولموش " یئنی سئی "  خط لری و سكگیزینجی یوزایل لیك دن یئرده قالمیش " اورخون " كیتابه لریندن  آد آپارماق اولار .

 1 -  ایسلام دان اؤنجه كی تورك یازینی

 ایسلام دان قاباق كی  یازینی  ایكی حیصصه یه بؤلمك اولار:

 ۱ –  شیفاهی ادبیات

2 -  یازیلی ادبیات

 تورك ادبیاتی بو ایكی كاراكتئری  بو گونه كیمی قورویور ساخلامیشدیر . بو دؤورون باشلانیشی  تورك لرین  اورتا آسیادا یاشادیغی  چاغا قاییدیر .

 بو دؤورده  تورك لر طبیعتی پرستیش ائتمه  دینینه قاتلاشمیشلار و اونلارین یارارلاندیقلاری  الیفبا  گؤی تورك و اویغور الیفباسی اولموش دور . بو دؤور دن شعرلر، یازمالار و  اؤیكولر الده قالمیش دیر .  ایسلام دان اؤنجه قالمیش ایلك شعر هون لارین دؤیوشوندن سونرا ،  اوخشاتمایا  بنزر بیر شعر دیر . بو شعر قافیه لی دیر و چوخ یئرده بئله شعرلرین قافیه سی میصرع لرین اولینده  دئییلمیش دیر .

 2 -  ایسلام كولتورو ائتكی سی آلتیندا اولان تورك ادبیاتی

 تورك لر میلادی تاریخیله دوققوزونجو قرینه ده  ایسلاما اوز گتیرمیش لر و دین دن و اونا باغلی اولان اینانج لاردان باشقا  مدنی ، ایجتماعی و ادبی  باخیمدان دا اونون ائتكی سی آلتیندا اولموش لار . بو دؤورده  موسلمان تورك لر  باشقا میللت لر كیمی  ایسلام خط دیندن یارارلانیر دوققوزونجو قرینه دن اون بیرینجی قرینه یه دك  دوغما یوردلاری اولان توركوستان دان  گون چیخانا و باتی یا دوغرو حركت ائتمیش لر . بوندان سونرا تورك دیلی بیر یاندان  ایسلام   ده یر لری و اینانج لاری  ائتكی سی آلتیندا قالمیش بیر یاندان ایسه تورك لرین كؤچونده  چئشیدلی تورك لهجه لری آرایا گلمیش دیر. ادبیاتین كؤكو ایسلامی دوشونجه لر ده ایدی . اونون قایناغی ، آلینما یئری  و ایچه رییی (مضمونو) ، قورآن ، حدیث لر و قورآن علم لری ایدی   . اونون ایچه رییی پیامبرلرین ناغیل لاری و ایسلام بؤیوك لرینین بیوگرافی سی ایدی . بونلارین هامیسی  عروض چكیسینده و كلاسیك شعر قالیب لرینده ایدی  . دئمك اولار كی  موسلمان خالق لاری آراسیندا ایسلامی ادبیات  اورتاق خوصوصیت لری اؤزونده بیرلشدیرمیش دیر .

ایسلامی دؤورون تورك دیلینده یازیلمیش ایلك اثری میلادی تاریخیله 1069 جی ایل یوسیف خاص حاجب واسیطه سیله یازیلمیش " قوتااقو بیلیك " آدلی اثردیر . تورك سؤزلویو اولان بو دؤورون ایكینجی كیتابی عربجه ، محمود كاشغری  یازمیش "دیوان الغات ترك"  كیتابی دیر . بو اثر ان اؤنملی اثرلردن بیری كیمی اوخوجولارا چئشیدلی تورك لهجه لریندن معلومات وئریر .

اون ایكینجی میلادی  قرینه ده  احمد نسوی و حاكیم سولئیمان كیمی شاعیرلرده  شرقی تورك دیلینده شعرلر یازمیش لار .

ایسلامی دؤورون توركجه ادبیاتینی ایكی یئره بؤلمك اولار :

1 -  شرقی تورك یازینی

2- غربی تورك یازینی

 گون چیخار تورك ادبیاتی  خارزم (خوارزم ) ، بوخارا ، سمرقند  ، هرات  و كاشمر بؤلگه سینده  جوغتایی تورك دیلینده قورولموشدور  و باتی تورك ادبیاتی  آذربایجان و آنادولودا ( ایندی كی توركییه ده) یارانمیش دیر . بونلاردان كلاسیك توركجه  یادا دیوان سل تورك ادبیاتی كیمی یاد ائده جه ییك .

كلاسیك ادبیاتین اؤزل لیك لری :

اون اوچونجو و اون سكگیزینجی یوز ایل لیك لرین آراسیندا  تورك كلاسیك یازینی ، باتی تورك لرینین یازینی ایكن ، مكتب لر و شاه لار ساراییی كیمی  اؤزل ادبی موحیط لرده ایستیفاده ائدیلمیش دیر كی ، بوندان خواص ادبیاتی كیمی آد آپارماق اولار . بو نؤوع تورك ادبیاتینا  ایسلام فارس ادبیاتی ان ال وئریشلی اؤرنك  ایدی  و ایسلام مدنیتی  بو یول لا كلاسیك تورك ادبیاتیندا دیرچلمیش دیر  . تورك كلاسیك یازینی ایسلام  كولتوروندن بهره له نیر تورك روحونا  قاریشاراق 600 ایله یاخین  باتی تورك لری نین ادبیاتی اولموشدور . بو ادبیات ایندی یه كیمی اؤز باجاریغینی قورویور ساخلامیش دیر .

كلاسیك ادبیات اون اوچونجو قرینه سلجوقی لر چاغیندا  آنادولو بؤلگه سینده  خواجه دهٌانی  واسیطه سیله باشلامیش دیر . اون دؤردونجو  یوز ایل لیك ده احمدی ، شیخ اوغلو ، احمد داعی ، اون بئشینجی یوز ایل لیك ده  شیخی و نجاتی ، اون آلتینجی یوز ایل لیك ده  ذاتی ، باقی ، خیالی ، یحیی ، نوعی ، فضولی ،روحی بغدادی و خاقانی ، اون یئددینجی یوز ایل لیك ده شیخ الاسلام  یحیی ، نفعی ، نایلی ، عطایی ، تابی و ثابت  و اون سكگیزینجی  یوز ایل لیك ده  ندیم ، شیخ غالیب ، غریب پاشا  كلاسیك ادبیاتین آدلیم شاعیرلریندن اولموشلار .  

كلاسیك ادبیاتین اؤزل لیك لرینی بئله وورغولاماق اولار :

1 – دینی اینانجلار ، آیه لر و حدیث لر

2 – یوزوم ، سؤزلر و فئقه كیمی دینی علم لر  

3 – ایسلام تاریخی

4 – تصوٌوف

5 – ایران میتولوژی سی

6 – افسانه لر ، روایت لر و پئیغمبرلرین مؤعجیزه لری

7 – حئكمت ، كیمیا ، هندسه و طبابت كیمی یئنی علم لر

8 – تورك لرین كولتورو و تاریخی

9 –  بلاغت

10 -  ایسلامجا و توركجه ترمین لر وائل مثل لری

بو اؤزل لیك لری نظرده توتاراق تورك كلاسیك شعرینی  بئله آچیقلاماق اولار :

  كلاسیك تورك شعری اؤزونه مخصوص اولان اؤزل لیك لری ، گؤزل لیك لری و دویغولاریلا  سئچیلن بیر صنعت دیر. توكنمز تصوور و تخییول دونیاسی ،  موسیقی لی و عاوام دیلیندن اوزاق بیر دیل و اونون اؤزل شعر قالیب لری  ایسلامی اینانجلار و دوشونجه لرله یاناشی اونا آیریجا  اؤزل لیك لر باغیشلامیش دیر .  كلاسیك شعر یاسالارا  و اؤزل ایماژلارا  باغلانمیش شعر دیر؛ ایده آل لیغی سئون روح بو شعری باشدان باشا سارمیش دیر  . ائله جه ده اونون مضمونلو اولدوغو اونون ان آیدین كاراكتئریندن دیر  .

 تورك  ادبیاتی اون اوچونجو میلادی یوز ایل لیك ده .

 اون اوچونجو قرینه تورك ادبیاتی و كولتورو تاریخینده  قاییدیش نؤقطه سی دیر . تورك لرین  اورتا آسیادان باتی یا  دالبادال كؤچمه لری موسلمان تورك سیلسیله سی نین ایلك قورولوشو ، عرب و فارس میللت لریله قونشولوغو  ، تصووف و تصووف ادبیاتی نین دوغوشو  بو ده ییشمه لرین اؤنملی عامل لریندن اولموش دور . بوندان باشقا  دانیشیق و یازی دیلینده ده  اؤنملی  ده ییشمه لر آرایا گلدی . بو ده ییشمه لرین ان اؤنملیسی بونلاردان عیبارت دیر :

 الیف ) چئشیدلی لهجه لرین اؤزل لیك لری یازی دیلینه ده داشیندی .

ب )  مصوت لرین ده ییشیك لیك لری  فعلین و ایسمین صرفینده اؤزل فرق لر آرایا گتیردی .

ج ) كؤك ده و پسوند لرده  مصوت لرین هارمونیسی  یاراندی .

 بو دؤورون گؤركملی متصووف شاعیرلریندن یونس امره دیر . یونس امره اؤز متن لرینده  توركونو خالق دانیشیق دیلینده ایشله دیلن فارس و عرب سؤزجوكلریله بیرگه  ایشه چكیر . اونا گؤره كی تورك لر بو دؤورده تصووف دیلی و مدنیتیله تانیش اولموشدولار . یونیس امره نی  كیچیك آسیادان تصووف ادبیاتی نوماینده سی كیمی تقدیم ائتمك اولار . تورك دیلینده بیر مثنوی و بیر  شعر دیوانی واریدیر . یونیس امره نین  دیوانین دا 365 بیت یاشاییر ، اونون 287 بیتی هیجا چكیسینده  و باشقا 69 بیتی ایسه عروض وزنینده دیر .

 تورك ادبیاتی اون دؤرد ینجی  یوز ایل لیكده

 اون دؤردونجو میلادی قرینه  ادبیات آچی سیندان تورك لره ان اؤنملی دؤور دیر . اونا گؤره كی بو دؤور  هم گون چیخار تورك لری  هم ده گون باتار  تورك لرینه  ادبی دیلین بوتؤو یارانما سی دؤورودیر و بو دؤوران دان چوخلو اثرلر الده قالمیش دیر .

 قصص الانبیاء ، محمود كردرلی دن نهج افراویس ، ایسلام معین المریدی ، و خارزمین محبت نامه سی  شرقی تورك لرین الده قالان ان اؤنملی  اثرلرین دن دیر .

عوثمانلی ائمپراتورلوغو  اون دؤردینجی یوز ایللییه تصادوف ائدیر  . بئله لیك له دین ، تصووف ، تاریخ ، حماسه  و اخلاق باخیمیندان  بیر ائمپراتورلوغون یارانماسی  توركییه ادبیاتینا درین ائتكیسینی بوراخمیش دیر . فاتحه ، اخلاص ، تباركه یوزوم لاری ، قصص الانبیا و جواهرالاصداف چئویرمه لری بو دؤورون یازیلمیش ا ن اهمییتلی دینسل كیتابلاریندان دیر . بوندان باشقا میللی ادبیاتین تملی ده بو دؤور ده قویولموشدور . بو شاعیرلردن  گلشهری و عاشیق پاشا نی آد آپارماق اولار . بو ایكی شاعیر پیریمیتیو (ساده) و آخیملی دل ایشلتدیكلرینه گؤره اؤزلجه آدا چاتمیش لار  .

 بو دؤورون ان تانینمیش شاعیرلریندن بیری ده سید عمادالدین نسیمی دیر . او بغدادین نسیم بؤلگه سینده آنادان اولدو و چوخلو گزینتی لردن سونرا كیچیك آسیا اؤلكه لرینه كؤچدو . بیرینجی سولطان موراد خان  چاغیندا  یاشادی و حروفیه فیرقه سینه قوشولدو .

نسیمی اؤزوندن  توركجه و فارسجا شعر دیوانی یادیگار قویموشدور .

 تورك ادبیاتی اون بئشینجی یوز ایل لیك ده

 بو چاغ دا  تورك ادبیاتی  خوراسان و ماوراءالنهر هرات و سمرقندده  ایره لی له دی . سمرقند و هرات دا یاشایان بو دؤورون شاعیرلری سكالی ، امیری ، لوطفی ، میرزه حیدر ، عطایی ، یقینی ، مقیمی .... اولموشلار .

بو دؤورون ایكینجی یاریسیندا  ادبیات آلانینا آیاق قویان بؤیوك شاعیرلردن بیری ده امیر علی شیر نوایی دیر . نوایی دؤرد توركجه شعر دیوانی بیر فارسجا شعر دیوانی  و بونلاردان آلاهی تورك دیلینده ایگیرمی ادبی شاه اثر  یاراتمیش دیر .  اون بئشینجی قرینه ده  عراق و آذربایجان قارا قویونلولار و آغ قویونلولار حاكمیتی آلتیندایدی . قارا قویونلولارین سولطانی  جهانشاه بن قارا یوسیف (1467 م)  حقیقی تخللوص ائده رك توركجه و فارسجا شئعر یازیردی .  آغ قویونلولارین شاهی سولطان یعقوب دا شاعیرلرین و عالیم لرین طرفداشییدی و اوندان دا توركجه و فارسجا شعرلر قالمیش دیر .

 1453 – جی ایل سولطان محمد فاتح  الیله ایستانبول فتح ائدیلدی .  یئنی یئرلرین فتحی ایله ایستانبول عوثمانلی دؤولتینین ، كولتور اوجاغینا دؤندو  و شاهزاده لرین اوتوردوغو شه هرلرده  بیلیمسل و یازینسال چالیشمالار  چوخالدی .  عوثمانلی دؤولتینین گوجلنمه سیله  تورك دیلی ده وارلی لاشیب سرت لشدی  ائله كی بو دؤورده چوخلو نثر و نظم اثرلری تالیف ائدیلدی .

 تورك ادبیاتی اون آلتینجی یوز ایل لیكده

 بو چاغ پولئتیكال و كولتورل تاریخی باخیمیندان تورك لرچون چوخ اهمییتلی بیر چاغ دیر  . شیعه نی ایرانین رسمی مذهبی اعلان ائدن شاه اسماعیل صفوی اؤزو صنعت و ادبیات اهلی ایدی و شعرلرینده خطایی تخللوص ائدیردی . قارشی دا  عوثمانلی سولطان سلیم ده ایستانبول دا  ادبیاتا و مدنیته چوخلو ماراق گؤستریردی .  سولطانلارین بیلیمه ، یازینا  و كولتوره ماراغی نتیجه سینده  تورك ادبیاتی گؤزه چارپارجاسینا  دیرچلمیش دیر . صفوی لرین اوجاغی اردبیل دن  و عوثمانلی لارین درنه یی ایستانبول دان باشقا  ، یاناشی شه هرلرده ده تورك ادبیاتی گوندم ده ایدی .

بوندان ساوایی  سیلانیك ، ایسكوب ، پیریشتینه ، صوفیان و  فیلیپه بؤلگه لرینده ده مكتب لر ، خانقاه لار  آچیلدی  و بو درنك لرده یوزلرجه عالیم ، صوفی و  شاعیر یئتیریلدی .

تورك دیلی بو دؤورده قاباق كی دؤورلره رغمن چوخ فرق ائله دی ، تكللوف لی بیر دیل اورتایا چیخدی . فارس و عرب سؤزجوك لریله موقاییسه ده تورك سؤزجوكلری آزالدی آنجاق تورك تومجه لری قورولوشو  اؤز سیماسینی ایتیرمه دی . كلاسیك شعر یانیندا ، تورك فولكلوریك شعری هر بیر تكللوف دن اوزاق اؤز ساده دیلینه و سایاغینا داوام ائله دی .

بو چاغین اوچ توركجه ، فارسجا و عربجه دیلینده شعر یارادان  ان تانینمیش شاعیرلریندن بیری فضولی دیر . او اؤز چاغینین شاعیرلریندن باشقا اؤزوندن سونراكی شاعیرلره ده ائتكی بوراخمیش دیر . اونون صنعتینین  احاطه دایره سی  هرات دان تبریزه و اورادان ایستانبولا جاق ایدی .

  تورك ادبیاتی اون یئددینجی یوز ایل لیك ده

 بو چاغ دا  تورك شعری دایانمادان ایره لی له ییردی . شرقی تورك ( جوغتایی ) احاطه دایره سینده  ابوالقاضی  بهادرخان اؤزونون " شجره تراكمه " و " شجره ترك " آدلی ایكی اهمییتلی اثرینی یاراتدی . عوثمانلی اؤلكه سینده ده تورك شاعیرلری فارس شاعیرلریله رقابت ده اولوردولار  و بو رقابتی اؤز اثرلرینین  هر یئرینده دیله گتیریردیلر . هندوستان دا فارسجا سؤیله ین شاعیرلرین یوكسلمیش  صنعت سایاغی  ایستانبول شاعیرلرینده ده گؤرونوردو . بونونلا یاناشی تصووف و تفككور  شعری ده   ائله جه دیرچلیشینه داوام ائله ییردی .

 اون یئددینجی قرینه نین سونو

فرانسانین بؤیوك چئوریلیشی حیاتا كئچیریلمیش دیر .

باتی ادبیاتی

تورك ادبیاتی  اون سكگیزینجی یوز ایل لیك دن سونرا

یئنی ادبیاتین باشلانیشی

اون دوققوزونجو قرینه دن سونرا  تورك كلاسیك ادبیاتی تاریخی یولونو   ده ییشدیردی  و باتی كولتورو و یازینی ائتكیسی آلتیندا  دیرچلدی . بوندان سونرا  ادبیات و ادبیات تاریخی  باره سینده   آرامالار و  آختاریشلار  باشلادی . بو آراشدیرمالارین ان اؤنملیسی  فؤاد كؤپرولو واسیطه سیله باش توتدو . فؤاد كؤپرولو یئنی ادبیاتی نئچه اهمییتلی دؤوره یه بؤلوبدور كی هر بیرینین  اؤزونه عایید اؤزل لیك لری واردیر . :

 1  0   تنظیمات دؤورونون  ادبیاتی

2  0  فنون ثروتی دؤورونون ادبیاتی

3  0  نیجاتی  دؤورونون ادبیاتی

4 0    میللی ادبیات

5  0 جومهوریت دؤورونون ادبیاتی

 دئمك اولار كی  اون سكگیزینجی قرینه ده و اون دوققوزونجو قرینه نین اول لرینده  تورك دیلی و ادبیاتی ساده لیییه دوغرو اوز قویموشدور . ادبیات، خالقین گونده لیك دیلینه یاخین لاشمیش دیر  و لوكال دیلین عونصورلاری  شاعیرلرین شعرلرینده آچیق آیدین گؤرونوردو .

موحاریبه چتین لیك لریله اوزلشن عوثمانلی دؤولتی  داغیلماق اوزره ایدی و بونا گؤره  حربی ، ایقتیصادی و كولتورجه  و نتیجه ده ادبیاتجا یئنی لیك یاراتماق اونون گركلریندن ساییلیردی  .

بئله لیك له 1839 – جی ایل  توپ قاپی ساراییندا  عوثمانلی دؤولتینین  باش صدری  مصطفی رشد پاشا واسیطه سیله تنظیمات امری وئریلدی . بو  تاپشیریق سارایین اؤز الیله یارانمیش بیرینجی  چئوریلیشیدی .  بو تاپشیریق دان سونرا حربی ، ایقتیصادی ، سیاسی  زمینده  گؤزه ده یر جه سینه  

ده ییشیكلیك لر باش وئردی  و سونوج دا  ادبیات یئنی لیك اوزره یئنی مرحله یه یول تاپدی .  عوثمانلی شاعیرلر  آز آز  باتی كولتورو   و دوشونجه لریله تانیش اولوردولار، بو ایسه یئنی ادبیاتین آچیلیشینا بیر واسیطه ایدی .

بو یئنی لییین  ایلك بؤلومو كلاسیك ادبیاتین طرفداشلاری ایله یئنی ادبیاتین تملچی لرینین آراسیندا  دارتیشمالارا سبب اولدو .یئنی ادبیاتین طرفداشلاری الیله  چوخلو یازینسال اوجاقلار قورولدو  . بو اوجاقلارین اساس دانیشیقلاری  یئنی لیین و اسكی لییین  دارتیشماسیدی . یئنی ادبیاتین اؤندرلرین دن بیری اولان " شیناسی" یه گؤره  : 

۱ -  كلاسیك ادبیات داها اؤز دورومونو ایتیرب . ایندی یئنی ادبیاتا یئر آچیلمالی دیر  . بونا گؤره ده كلاسیك ادبیاتا قارشی دایانمادان یوروش ائتمك گره كیر .

2 - بو گوروپون ایشی فرانسا ادبیاتینین  و یازارلارینین بوتون سیماسینی تانیتدیرماق دیر .

3 – توركجه یئنی ادبی دیلی  توركجه كلاسیك شعر و نثرین یئرینه  قویماق گره كیر .

4 -  بو تانیتدیرمالارلا یاناشی  فرانسا ادبیاتینین تئوری لرینی  یازیچی و شاعیرلره  تقدیم ائتمك گوروپون اساس مقصدی دیر  .

 ایستانبول دا 1846 – جی ایلده  آچیلمیش دارالفنون  یئنی سایاقلا ان اؤنملی اؤیره تمه اوجاقلاریندان بیریدی . دارالفنونا   درس كیتابلارینی تهیه ائتمك اوچون 1851 – جی ایلده  " بیلیك درنه یی  " آدلی بیر درنك آچیلدی . بو  درنه یین ایشی  فرانسا ادبیات آكادئمی سی نین چالیشمالارینی یاخیندان اؤیرنمه ایدی . بوندان سونرا  علمی  و ادبی درنك لر چوخالماغا باشلادی . گنج شاعیرلر   گنج عوثمانلی لار  آدلی بیر گروپ  یاراداراق 1860 – جی ایلده  " ترجمان احوال "  آدلی بیر درگی یایدیلار . بو در گی نین یییه لری "شیناسی" و " آگاه افندی "  ایدی  . بونون آردینجا  " تصویر افكار " و  " مخبر " آدلی درگی لرده بوراخیلدی .

عوفی ، غالیب و عاریف حكمت كیمی كلاسیك ادبیات چی لار  هله ده كلاسیك ادبیات زمینینده چالیشیردیلار . بؤیوك تورك دوشونری نامیق كامال  تصویر افكار درگی سینده  بیر دیالوگ قونوسونو باشلادی و كلاسیك  ادبیاتی  خیالی ، قوراما ، و گرچك لیك دن اوزاق سایاراق سرتلیكله اونا قارشی چیخدی .

بونونلادا  تنظیمات یازینی نین  حقیقی یولو  آیدین لاشدی . بو ادبیاتین مقصدی خالق قاتلارینین ادبیاتا  یاخینلاشماغی و اونو دوشونمه ییدی  . درگی دالینجا  رمان و تئاتر دا  تورك ادبیاتینا واردی .

بو ادبیات  دین كناریندا  كلاسیك ادبیاتین دیلینی و اوزونو  پوزمادان عرب كولتورونو اونا آرتیردی .

 فنون ثروتی دؤورونون ادبیاتی (1901 – 1896 )

بو ایل لرده  توركییه یازینی و كولتورو طرفداشلاری  "ثروت فنون " آدلی بیر توپلونون چئوره سینه ییغیشدیلار  و  ادبی -  مدنی چالیشمالارینی اورادا داوام ائله دیلر . بونلاردان  ان اؤنملیسی رجایی زاده و  محمود اكرم ایدی .

بونلار  شیكل و اوسلوب آچی سیندان  فرانسا رئالیسم مكتبینین طرفداشلاریدیلار، آنجاق قاباقجادان قالمیش آغیر  رمانتیزم تورك ادبیاتینا حاكیم اولدوغوندان اونون دوزگون دیرچه لیشینه مانع اولوردو .

بونلار " صنعت صنعت اوچون "  تئوریسی نین طرف داشلاریدیلار . باتی ادبیاتینی  درین دن اؤیرنمه دن شرق ادبیاتینا آرخا چئویردیلر و بودا اونلارین  ان بؤیوك سهو لریدی . بونا باخمییاراق قاباق كی دوروما رغمن اونلار  گؤز توتارجاسینا ایره لی له دیلر .  

 بو دؤورون  دؤردونجو و ان اؤنملی اؤزل لیییی شاعیرلرین موتكللیف  و  چتین دیلی ایدی . قاباقجا ایشله نیلمه ین عربجه و فارسجا  قاریشیق سؤزجوك لردن  یارارلانماق گون به گون  تورك ادبیاتینی  میللی دیلدن اوزاقلاشدیریردی .

آنجاق بوتون بونلارلا یاناشی  تورك ادبیاتی ایچه رییی ده ییشمیش دیر . بو دؤورون آدلیم شاعیری توفیق فیكرت  توركییه شعرینی فردیت دن توپلومساللیغا دوغرو یؤنلتدی حوریت ، مدنیت و ملیت سؤزجوك  لرینی سسه  قویدو  .

  او شعرده پارناسیزم ( صنعت صنعت اوچون  . آچیقلاما چئویرن دن دیر ) طرفداشیــدی .

 نیجاتی  دؤورونون ادبیاتی  (1913 -  1909 )

 بو  ادبی دؤور توركییه مشروطه ا ینقلابیندان  (1908) سونرا  یاراندی .  بو درنك لر  تورك گنج لری طرفیندن  قورولدو .  ثروت فنون دؤورو  پوزولدوغو چاغدان  توركییه مشروطه چئوریلیشینه و میللی ادبیات دؤورینین  یارانیشینا  كیمی شاعیرلر و یازیچی لار  چئشیدلی یازینسال توپلوملار  چئوره سینه ییغیشدیلار .

بو دؤورون شعرینده ده ثروت فنون  شعری كیمی سئوگی و طبیعت ، شعرین اساس مؤوضوعسوایدی  و عروض وزنی داوام ائله ییردی .

 احمد هاشم  بو چاغین تانینمیش شاعیرلریندن ایدی  . او  اؤزوندن سونراكی شاعیرلری ده  اؤز تاثیری آلتینا آلمیشدی  . احمد هاشیمین  شعرینده  موسیقی ان یوكسك اؤنم داشییر .  ایچریك و سایاق باخیمیندان سمبولیزم  اونون شعرلرینین اؤزل لیك لریندندیر  .

 میللی ادبیات دؤورو (1923 – 1911 )

 مشروطه اینقلابی و عوثمانلی دؤولتینین زاوالیندان سونرا  ، توركییه ادبیاتی یئنی مرحله یه واردی .

 ضیاء گؤی آلپ 1911 – جی ایلده   " گنج قلم لر "  و 1917 – جی ایلده " یئنی مجموعه "  آدلی درگی لری  یایاراق  گنج شاعیرلری باشینا توپلادی .  اونلارین اساس مقصدی  بو دؤورده  دیلین بوتؤولشمه سی ، ساده لشمه سی و آخیملی اولدوغوایدی  .

 اونلار  كلاسیك  ادبیاتی و دیلی تنقید آتشینه توتاراق  بیر سیرا یاسالار یازدیلار :

 1 -   عومومیتده  فارسجا و عربجه قایدالارینی  تورك تومجه قورولوشوندان پوزماق و باشاردیقجا اوندان یارارلانماماق گره ك دیر

 2 -  عربجه سؤزجوك لرین یازماسی تورك اوصول لاریلا اولمالی دیر

 3 -  بیلیمسل ترمین لرده فارسجا و عربجه دن یارارلانماق گركلی دیر  

 4 -  توركجه باشقا لهجه لردن یارارلانمامالییق

 5 -  ایستانبول دا ایشله نن تورك جه یه اساسلانمالییق

 بو دؤورون شاعیرلری و یازیچی لاری اؤز رمان ، اؤیكو  و دراماتورگ لاریندا سئچدیك لری قونونون كؤكو  تورك لرین كولتورو  و  یاشاییشینا قاییدیردی  . البته شعر بو  دؤورده موستثناایدی .

عؤمر صیف الدین  بو دؤورون آدلیم  اؤیكو یازانلاریندان بیری دیر   . اونون اؤیكولرینین  مضمونو  میللی ادبیاتین قایدالاریلا  تام اویغوندور .  

 جومهوریت دؤورونه باشلانقیج اولان  بو دؤورده   یازی دیلی قاباریقجا  دانیشیق دیلینه یاخینلاشمیش دیر . تورك لر  تنظیمات چاغیندان بونا چالیشیردیلار .

 جومهوریت دؤوروندن سونراكی ادبیات

 بیرینجی دونیا موحاریبه سی  و  عوثمانلی دؤلتینین زاوالیندان سونرا   1923 – جی ایل ده جومهوریت دؤولتی توركییه ده ایشه باشلادی .  بو دؤورو ادبی اؤزل لیكلرینه اساسلاناراق  اوچ دؤوره بؤلمك اولار :

 1 – 1940 – 1923 (جومهوریت دؤولتینین قورولدوغو دؤور )

2 -  1960 – 1940 ( بیر پارتیالی لیق دؤورو )

3 -  1960 دان بو گونه كیمی

 یازیلمیش شعر دؤورلرینین  ان اؤنملی دؤوروندن بیری 1960 – 1940 – جی ایل لرین آراسیندا یاشانمیش غریب دؤورو دیر .

غریب دؤورونون آدلیم شاعیرلریندن  بیری " اورحان ولی " دیر  .  او شعر اوچون اؤزل بیر دیل یوخدور دئییردی . " شعر سؤز دئمك چون بیر صنعت دیر " . شعری ده دانیشیق دیلی له دئمك اولار . شعر قرینه لر بویو  اونا دوزلدیلمیش بوتون یاسالاردان و چرچیوه لردن اوزاقلاشمالی دیر . اورحان ولی  " پل ائلوار" ین سؤزلرینه سؤیكنرك اینانیردی :  بیر گون گله جك ادبیات یالنیز ذئهن له  اوخونولاجاق "

ائله جه ده 2006 – جی ایلین ادبیات موكافاتینی قازانمیش اورحان پاموك دان دانیشماق لازیم دیر .اونون ان تانینمیش كیتابلاریندان بیری " منیم آدیم قیرمیزی  " كیتابی دیر  . بو كیتاب  بوتؤولیك له اسكی لیك و یئنی لیك آراسیندا دارتیشمایا ، غرب و شرق دوشونجه لرینین قارشی قارشییا دوردوغونا ایشاره دیر   .